ایران دیروز
ایران دیروزایران دیروز
ایران دیروزاورارتو
از ویکیپدیا-دانشنامه آزاد
اورارتو (به ارمنی Ուրարտու -اورارتو به بابلی اوراشتو به آشوری مات اورارتو [۱]) مترادف با آرارات یا پادشاهی وان (به ارمنی Վանի Թագավորություն و به اورارتویی Biai, Biainili [۲]) که با زبان اورارتویی از زبانهای هوری-اورارتویی سخن می‌گفتند ، نام تمدّنی است که در غربآذربایجان امروز، شرق آناتولی، و شمال کردستان کنونی و اطراف دریاچه وان و ارتفاعات ارمنستان، احتمالاً نیاکان ارامنه و گرجی‌های کنونی بوده‌اند و از حدود ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد، [۳] تا ششصد پیش از میلاد بر منطقه حکمرانی داشتند.[۴]
نام
نام اورارتو سرچشمه‌ای آشوری دارد: شاه آشوری به نام شاه شالمانسر (۱۲۶۳-۱۲۴۳ پیش از میلاد) کارزاری را گزارش کرده‌است که در آن سرزمین «اوروآتری» به زیر فرمان او درآمده بود.[۵] [۶]
از نوشتهٔ شالمانِسِر از اورارتو به نام یک منطقهٔ جغرافیایی نه یک پادشاهی یاد شده‌است و هشت سرزمین را درون اورارتو نام می‌برد. (در زمان لشکرکشی این سرزمین‌ها از هم جدا بوده‌اند)در آن زمان شاه اورارتو بیاینِلی بود (از نام او جای نام ارمنی «وان» برگرفته شده‌است).[۷] اما در پایان قرن نهم پیش از میلاد، ایشان نام پادشاهی یگانهٔ خود را "نایری" گذاشته بودند.[۸] دانشمندان[۹] باور دارند که اورارتو گونهٔ اکدی نام آرارات در کتاب روزگار عتیق می‌باشد. کوههای آرارات نیز در قلمرو باستانی اورارتو است که نزدیک به ۱۲۰ کیلومتر دورتر از شمال پایتخت پیشین اورارتو قرار گرفته‌اند. افزون بر این که آنها همان کوههای مشهور انجیل می‌باشند، نام آرارات نام یک پادشاهی در یرمیه‌است که میننی و اشکناز به آن اشاره کرده‌اند.
دانشمندانی چون کارل فردریک لهمان-هاپوت باور داشت که مردم اورارتو خودشان را به دنباله روی از خدای خود خالدی، خالدینی می‌نامیدند.[۱۰] گاهی تمدن نایری را که تمدن مردم «وان» در عصر آهن هست، با آنها دارای پیوند و یکسان می‌پندارند.[۱۱]
در سدهٔ ششم پیش از میلاد، پادشاهی اوراتویی با دودمان اَروَندی جایگزین شد.[۱۲] در سنگ نوشتهٔ سه زبانهٔ بیستون که ۵۲۱ سال پیش از میلاد به فرمان داریوش بزرگ پارسی کنده شده‌است، کشوری را که به زبان بابلی اورارتو نوشته‌اند، در پارسی باستان آرمینیا و در ایلامی هارمی نویا خوانده‌اند.
شوبریا بخشی از اتحاد اورارتویی بود که پس از زمانی به بخشی گفته می‌شد که در منطقه‌ای به نام آرمه یا اورمی قرار داشت که برخی از دانشمندان نامش را با نام آرمنیا و نام ارمنستان در پیوند دانسته‌اند.[۱۳][۱۴] هرودوتتاریخدان یونانی آنان را آلارودیان نامیده و از آنان، جزء سپاهیان خشایارشا در لشکرکشی به یونان نام می‌برد.
پادشاهان اورارتو [ویرایش]
قبل از سال هشتصدو بیست و سه پیش از میلاد و به هنگام جنگ‌های داخلی آشور، ایشپوئینی پادشاه اورارتو به کرانه‌های دریاچه اورمیه آمد و پادشاهی گیلزان را به اورارتو منضم ساخت و ظاهرا شکست سختی به پادشاه مانناوارد کرد، در دهه دوم قرن نهم پیش از میلاد بجای پادشاه ماننا. شارسینا پسر مکتیارا فرمانروای پادشاهی‌های پیرامون دریاچه اورمیه بوده‌است.[۱۵]
موقعیت استقرار [ویرایش]
منشأ دولت اورارتو اطراف دریاچه وان بود و پایتخت آنان شهر توشپه در ساحل شرقی این دریاچه قرار داشت.[۱۶]
سایر اطلاعات
بیشتر اطلاعات ما از تمدن اورارتو، از نوشته‌های آشوری است. قدرت اورارتو آنها را قادر به در اختیار گرفتن تجارت قفقاز و حوزه اطراف دریای خزر می‌کرده‌است. شهرهای اورارتو معماری خاص و شاهانه‌ای دارند که باقیمانده بعضی از آنها در شمال کردستان، حکایت از پیشرفته بودن آن و تأثیرش بر معماری ماد و هخامنشی می‌کند. زبان اورارتو احتمالاً از زبانهای «هورانی» بوده (که از زبانهای مرده، قفقازی هستند) و نزدیکترین زبان مدرن به آنها، زبان گرجی است.[۱۷]
پادشاهان اورارتو در زمان فترت آشور، با گسترش حوزه قدرت خود به شمال بین‌النهرین و شرق سوریه، عملاً نبض تجارت در منطقه آناتولی و بین‌النهرین را در دست گرفتند و قدرت گیری آنها تا حدی سبب کاهش قدرت امپراتوری مقتدر و جنگجوی «هیتی» در مرکز آناتولی شد. کلمه اورارتو، ریشه نام کوه آرارات است.[۱۷]
سلطنت اورارتو بعد از سالها جنگ و رقابت با آشور، بعد از حمله کیمری‌ها، در اثر حمله قوم ایرانی «سکاها» در قرن ششم قبل از میلاد، [۱۸] از بین رفت و باقیمانده آن، به زیر قدرت مادها در آمد.[۱۷]
دانش پژوهی‌ها نشان می‌دهد که گویش هوریانی به زبان اورارتویی شبیه‌است و زبان گوتی به عنوان زیرگروه زبان هوریانی شناخته شده که با زبانهای مانا خویشاوند بودند و از زبانهای شمال شرقی قفقازی هستند.[۱۹]
منابع [ویرایش]
- ↑ Eberhard Schrader, The Cuneiform inscriptions and the Old Testament (1885), p. 65
- ↑ الگو:Armenian Van-Vaspurakan 2000
- ↑ مرتضی راوندی: تاریخ اجتماعی ایران. (جلد ۱) - ۱۵۹-۱۶۰
- ↑ بررسیهای تاریخی. شماره مخصوص دوهزار و پانصدمین سال بنیانگذاری شاهنشاهی ایران. مهر ۱۳۵۰ مقاله قلمرو شاهنشاهی هخامنشی. حسینقلی ستوده
- ↑ Abram Rigg Jr, Horace. «A Note on the Names Armânum and Urartu». Journal of the American Oriental Society, Vol. 57, No. 4 (Dec., 1937), pp. 416-418.
- ↑ Zimansky, Paul E. Ancient Ararat: A Handbook of Urartian Studies. Delmar, N. Y.: Caravan Books, 1998, p. 28. ISBN 0-88206-091-0.
- ↑ I. M. Diakonoff, "Hurro-Urartian Borrowings in Old Armenian." Journal of the American Oriental Society, Vol. 105, No. 4 (Oct. – Dec., 1985), pp. 597–603
- ↑ Chahin, Mack The Kingdom of Armenia. London: RoutledgeCurzon, 2001, pp. 71ff. ISBN 0-7007-1452-9.
- ↑ Ararat (WebBible Encyclopedia) – ChristianAnswers.Net
- ↑ Lehmann-Haupt C. F. Armenien, Berlin, B. Behr, 1910—1931
- ↑ Piotrovsky, Boris B. The Ancient Civilization of Urartu. New York: Cowles Book Co., Inc., 1969.
- ↑ Skjaervo, Prods Oktor, "An Introduction to Old Persian", Harvard 2002
- ↑ Lang, David Marshall. Armenia: Cradle of Civilization. London: Allen and Unwin, 1970, p. 114. ISBN 0-04-956007-7.
- ↑ Redgate, Anna Elizabeth. The Armenians. Cornwall: Blackwell, 1998, pp. 16–19, 23, 25, 26 (map), 30–32, 38, 43 ISBN 0-631-22037-2.
- ↑ تاریخ ماد. صفحه 158
- ↑ بررسیهای تاریخی. شماره مخصوص دوهزار و پانصدمین سال بنیانگذاری شاهنشاهی ایران. مهر ۱۳۵۰ مقاله قلمرو شاهنشاهی هخامنشی. حسینقلی ستوده
- ↑ ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ ۱۷٫۲ مرتضی راوندی: تاریخ اجتماعی ایران. (جلد ۱) - ۱۵۹-۱۶۰
- ↑ بررسیهای تاریخی. شماره مخصوص دوهزار و پانصدمین سال بنیانگذاری شاهنشاهی ایران. مهر ۱۳۵۰ مقاله قلمرو شاهنشاهی هخامنشی. حسینقلی ستوده
- ↑ محسنی، محمد رضا 1389: «پان ترکیسم، ایران و آذربایجان» انتشارات سمرقند، ص 181
